CHỈ ĐIỂM PHÂN TỬ KHÁNG THUỐC SỐT RÉT TRÊN CÁC PHÂN LẬP PLASMODIUM FALCIPARUM: MỘT NGHIÊN CỨU QUAN SÁT TẠI ĐĂK LĂK TỪ 2017-2020

Tóm tắt

Mục tiêu: Xác định đột biến và tần số các haplotype trên các gen khác nhau liên quan đến kháng tại một số huyện không có giao lưu biên giới Campuchia của tỉnh Đăk Lăk.

Đối tượng và phương pháp: Nghiên cứu đánh giá các chỉ điểm phân tử liên quan đến kháng thuốc dihydroartemisinin-piperaquine, artesunate-mefloquine từ các phân lập của mẫu máu khô thu thập của bệnh nhân sốt rét do P.falciparumtại đa trung tâm trong thời gian 2017-2020. Tất cả phân lập được phân tích để tìm các chỉ điểm gen kháng thuốc Pfk13, Pfplasmepsine2, Pfmdr1,Pfcrt bằng giải trình tự Sanger. Ngoài ra, số bản sao gen Pfplasmepsine2được đánh giá bằng real-time PCR. DNA được tinh khiết với bộ QIAamp DNA Mini kits (QIAGEN, Düsseldorf, Đức), tất cả kiểu gen phân tích giải trình tự chọn lọc bộ gen ký sinh trùng tại Viện Wellcome Sanger (Anh), Viện Pasteur(Campuchia), Viện First Base DNA sequencingAxil Scientific(Singapore), các kiểu gen được chuyển dịch thành các kiểu gen đơn bộ kháng thuốc.

Kết qủa: Tổng số 55 và 79 mẫu phân lập được chẩn đoán xác định P. falciparumdưới kính hiển vi, thu thập tại các cơ sở y tế tỉnh Đăk Lăk trong giai đoạn (2017-2018) và (2019-2020). Kết quả chỉ ra có tỷ lệ cao các đột biến Pfk13-C580Yliên quan kháng artemisinin từ 83,6%(46/55) đến 100% (79/79) và PfPlasmepsine 2(>1,5 copy) từ 20% (11/55) đến 77,2% (61/79)cũng như đột biến exonuclease E415G liên quan đến kháng piperaquine từ 88,5% (44/55)đến 91,1% (72/79) trong thời gian (2017-2018) và (2019-2020). Mặt khác, tần suất các đột biến kháng với nhóm thuốc 4-aminoquinoline loại Pfcrt (72-76 CVIET) là 92,7% (51/55) và 91,1% (72/79), rất ít các đột biến Pfcrt (72-76CVIDT), Pfcrt (72-76 CVVET), Pfcrt (72-76 WGIET), Pfcrt F145I (<5%). Điểm quan tâm là có tỷ lệ chỉ điểm Pfmdr1 (>1,5 copy) cao liên quan đến kháng mefloquine, từ 23,6% (13/55) giai đoạn (2017-2018), nhưng chỉ có 1,3% (1/79) trong giai đoạn (2019-2020). Đáng lưu ý là nhóm phân lập có hai chỉ điểm đồng thời Pfk13-C580Y+ PfPlasmepsine2(kháng với DHA-PPQ) là 16,4% (9/55) va 77,2% (61/79) và Pfk13-C580Y+ Pfmdr1CNV (kháng với ASMQ) là 21,8% (12/55) và 1,3% (1/79) lần lượt trong khoảng thời gian 2017-2018 và 2019-2020.Chưa thấy phân lập nào có từ 3 hay 4 loại đột biến trong nghiên cứu này.

Kết luận: Kết quả nghiên cứu cho thấy có tỷ lệ một hay hai chỉ điểm di truyền Pfk13-C580Yvà PfPlasmepsine 2/exonuclease E415G đồng thời rất cao, liên quan đến kháng artemisinin và piperaquine. Tỷ lệ đột biến Pfmdr1 liên quan đến kháng mefloquine cao cần phải theo dõi chặt chẽ. Vai trò giám sát các chỉ điểm phân tử liên quan kháng ACTs là rất quan trọng để bổ sung dữ liệu vào thay đổi chính sách thuốc quốc gia tại Việt Nam.